لزوم توجه به درست نویسی

حرف زدن و بازی با کلمات مهارتی ست که همگان کم و بیش بر آن مسلطند. اما زمانی که کلمات را می بایست در قالب جمله به روی کاغذ آورد، اغلب نتیجه ای فاجعه آمیز به بار خواهد آمد. 

جملات طولانی، اشکالات بچه گانۀ دستوری، عبارات زائد، واژه های دوپهلو، بی توجهیِ کامل به علائم سجاوندی، جملات بی ربط، جملات بدون فعل، اعراب گذاری نکردن، و غیره همگی اشتباهاتی است که هنگام نوشتار زبان مادری رخ می دهند. نتیجه این خواهد شد که کسی از متنی که ما نوشته ایم سر در نمی آورد یا از یک عبارت واحد چندین برداشت متفاوت خواهد شد، گاهی نیز چند بار باید جمله ها را خواند تا متوجه منظور نویسنده شد.

برخی این مشکلات را ناشی از ضعف نگارش فارسی می دانند. با اینکه خط فارسی به دلیل اعراب گذاری نکردن و یا کم توجهی بزرگان ادب به اصلاح نقصان های آنْ خالی از اشکال نیست، اما بزرگترین مشکل زبان فارسیْ ظاهراً کم کاری ادبیِ متکلمان زبانِ فارسی است، به گونه ای که به نظر می رسد قشر تحصیل کرده تمایلی به ارتقای دانش ادبیات خود نداشته باشد.

با مراجعه به نامه های اداری، خبرهای نشریات، پست های وبلاگ، مقالات علمی، و غیره به اشتباهاتی برمی خوریم که به نظر می رسد بروز آن ها شایستۀ قشر تحصیل کردۀ کشور نباشد. افرادی که سابقه ای در کار ویرایش دارند قادرند این اشکالات را به شکل جزء به جزء بیان کنند و افرادی نیز که اهل مطالعه اند با خواندن جملات حاوی نقص ناخودآگاه متوجه می شوند که قسمتی از کار نویسنده ایراد دارد. 

برای مرتفع کردن این مشکل، در زمان آموزش مقدماتی و آموزش عالی می توان برنامه ای تدوین کرد که در راستای آن بر ادبیات و نحوۀ درست نویسی تمرکز بیشتری شود. اصحاب رسانه نیز می بایست، در زمان نوشتن مقاله و یا زمانی که برای مخاطب سخنرانی می کنند، در گزینش کلمات و جمله بندی ها توجه بیشتری به خرج دهند؛ چرا که هر آنچه از رسانه بیرون می آید اغلب در اذهان نقش می بندد و چنانچه اشکالی در آن باشد، اصلاح کردن آن غیرممکن می نماید. برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه می توان به کتاب غلط ننویسیم، اثر ابوالحسن نجفی، مراجعه کرد که در آن حجم زیادی از این اشتباهات فهرست شده اند. دانشگاهیان و سایر افرادی که با قلم سر و کار دارند نیز می بایست با یادگیری اصول نگارش و ویرایش جمله هایی بنویسند که شایستۀ نام و آوازۀ آن ها باشد، و پس از اتمام متن، دست کم یک بار خود را در جایگاه مخاطب قرار دهند و قضاوت کنند که آیا «خودشان آنچه را نوشته اند می پسندند یا خیر.» اگر پاسخ منفی باشد یعنی قسمتی از کار آن ها ضعف داشته و نیاز به اصلاح دارد.

برگردان عبارات "وکالت کردن" و "طبابت کردن"

معادل هایی که می توان مقابل "وکالت کردن" و "طبابت کردن" نوشت به ترتیب عبارتند از

to practice law

و

to practice medicine

البته، مطمئناً گزینه های دیگری هم برای برگردان این دو عبارت وجود دارد، اما این دو از بقیه کاربردی ترند.

لزوم توجه به تمام معانی هنگام ترجمه کلمات

همانطور که همگان می دانند هر واژه ای که در زبان وجود دارد می تواند چندین معنی داشته باشد. مثال کلیشه ای آن واژۀ "شیر" است که سه معنا از آن برداشت می شود و با توجه به کل جمله می توان معنای واقعی آن را حدس زد.

در زبان های دیگر نیز همین قضیه صادق است. غالباً مترجمان صرفاً به معنای اول و رایج تر کلمات دقت می کنند و سایر معانی آن را نادیده می گیرند. این قضیه برخی اوقات برای آن ها مشکل ساز می شود و نارضایتی کارفرما را به دنبال دارد.

به عنوان نمونه؛

معنای رایج realize درک کردن است. اما اگر از معانی دیگر آن غافل شویم، ممکن است نتیجۀ غفلت ما دردسر ساز شود. مثلاً در جملۀ زیر:

From the point of energy saving, improving the efficiency of heat exchangers can be realized in two ways.

اگر مترجم به سایر معانی این کلمه بی توجه باشد، و آن را "درک کردن" معنا کند، ترجمه ای که ارائه می گردد به این شکل خواهد بود:

"به منظور کاهش مصرف انرژی، افزایشِ کارایی مبدلهای حرارتی به دو شیوه درک می شود."

طبعاً "درک می شود" در جملۀ بالا با زمینۀ متن ناهمگون است و مخاطب از جمله هیچ برداشتی نخواهد کرد. اما چنانچه سایر معانی realize در فرهنگ لغت چک شود، به معادل های دیگری نیز بر خواهیم خورد. مانند؛ "تحقق یافتن"، "تحقق بخشیدن"، "به واقعیت تبدیل کردن" و غیره.

در نتیجه، realize در جملۀ فوق معنایی غیر از "درک کردن" دارد. می توان آن را "تحقق یافتن" معنا کرد. فرم اصلاح شدۀ جمله به شکل زیر در خواهد آمد:

"به منظور کاهش مصرف انرژی، افزایشِ کارایی مبدلهای حرارتی به دو شیوه تحقق می یابد."

سایر کلمات نیز به همین شکل هستند. از هر کلمه ای ممکن است چندین معنا برداشت شود، و ترجمه صحیحْ توجه به تمامی معانی را طلب می کند.

برای مطالعه بیشتر:

نجفی، ابولحسن (...)، غلط ننویسیم، نشر دانشگاهی.

خرم شاهی، بهاءالدین (...)، ترجمه کاوی، نشر نیلوفر.

تفاوت امانت گزار و امانت گذار

گزار یعنی به جای آوردن؛ ادا کردن

مانند نمازگزار (آنکه نماز خواند --- فرهنگ معین)؛ سپاسگزار (شاکر --- فرهنگ دهخدا)

بنابراین امانت گزار یعنی؛ امین، کسی که شرط امانت داری را به جای می آورد (فرهنگ معین).

اما چنانچه به جای امانت گزار نوشته شود امانت گذار، با اینکه املای کلمه درست است، اما معنای دیگری از آن برداشت می شود. امانت گذار یعنی؛ آنکه چیزی را به عنوان امانت بکسی بسپرد (فرهنگ دهخدا).

بنابراین، با اینکه هر دو کلمه از لحاظ املایی درست اند، اما از آن ها معنای متفاوتی برداشت می شود. این مساله در مورد سایر کلماتی که با پسوندهای گذار و گزار نوشته می شوند نیز صادق است.

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:

غلط ننویسیم (فرهنگ دشواری های زبان فارسی)، ابولحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی 1387.

مقالات مفید:

نگارش آکادمیک

ابزارهای کامپیوتری پشتیبان مترجم (CAT) --- قسمت پنجم

مرحلۀ نهایی در فرآیند ترجمه ویرایش است. ترجمه ای که به دقت ویرایش شود فاقد ابهام و قابل اعتماد است؛ در غیر این صورت، ترجمه مملو خواهد شد از عبارات زائد و طولانی، تکرارهای بی دلیل، کلیشه های کسالت آور، توضیح واضحات، عبارات مبهم، حشو و اطناب، زبان غلوآمیز، بیانات غیرمعقول، ابهام دربارۀ کلمات متشابه ولی دارای معنی متفاوت، اصطلاحات فنی نامانوس، اشتباهات املایی، جمع بستن کلمات شمارش ناپذیر، و سایر ایرادهای معمول. برای ارتقای ترجمه، شخص می تواند هم از ویراستار انسانی استفاده کند و هم از نرم افزار ویراستار. امروزه، تقریباً تمامی پردازشگرهای لغات دارای ابزار بازخوان هستند، و حتی آپشنی دارند که با انتخاب آن در پی بروز اشتباه نگارشی نویسنده را مطلع می کند. می توانیم اطلاعات و دستورالعمل های مواجهه با این مشکلات را در کتاب های گرامر، راهنماهای نگارش، کتابچه های ویرایش، دیکشنری های مختلف، و منابع مشابه بیابیم. با این حال، برای مترجم کم تجربه، این منابع مشکلی بزرگ ایجاد می کنند: این منابع تنها زمانی می توانند ترجمه را ارتقا بخشند که مترجم مهارت استفاده از آن ها را کسب کند.

علاوه بر آن، غفلت از اشتباهات املایی، گزینش صحیح واژگان (واژه گزینی word choice)، عبارت گزینی (phrasing)، و سبک نگارش مشکلی است که به کرات در کار ترجمه رخ می دهد. بنابراین، مترجم نیازمند نرم افزاری است که ابزارهای بازخوانی و ابزارهای نگارش را در هم ادغام کند، که قادر باشد پیش نویس ها را هم در سطح کلمات و  هم در سطح عبارات ویرایش و پیرایش کند. نمونه هایی از نرم افزارهای ویرایشگر برنامۀ Editor و StyleWriter (و در زبان فارسی ویراستیار) است، که هزاران نقیصۀ نگارشی و ویرایشی را جستجو می کنند، از جمله کلمات پیچیده، کلمات فنی نامانوس، عبارات زائد و طولانی، افعال پنهان، افعال مجهول، کلیشه ها، و جملات بلند. پس از تحلیل متن، برنامه در مورد نحوۀ ویرایش هر کدام از جملات پیشنهادهایی را ارائه می دهد.

ابتدا، نرم افزار ویرایشگر به منظور کمک به گروه های حرفه ای ابداع شد (وکلا، کارمندان، و غیره) تا بتوانند کیفیت و شفافیت محاورات نوشتاری را ارتقا دهند. با این حال، مترجمان نیز می توانند برای ارتقای سبک نگارش خود از آن ها بهره مند شوند --- به گونه ای که سبک نوشتاری آن ها فاقد ابهام، کوتاه، و خوانا باشد.

در نهایت، باید توجه کرد که استفاده از فناوری الکترونیکی نوشداروی (panacea) تمام مشکلات ترجمه نیست. علی رغم کارایی و چشم انداز آن ها، نرم افزار ترجمه و ابزارهای الکترونیکی نمی توانند جایگزین مترجم انسانی شوند و ترجمه ای با کیفیت را تضمین کنند. هدف آن ها تسهیل و تسریع فرآیند ترجمه، کمک به حل مشکلات پیش رو در سیر تکمیلی این فرآیند، و کاهش زمان مورد نیاز برای ترجمه است [2].

ترجمۀ باکیفیت نتیجۀ ادغام فناوری های الکترونیکی و مهارت مترجمان است. به این موارد می بایست دانش بالای زبان خارجی و تئوری ترجمه را نیز افزود، زیرا، حتی در آیندۀ نه چندان نزدیک، برنامه ها و نرم افزارهای ترجمه قادر نیستند جایگزین انسان شوند --- حداقل تا زمانی که هوش مصنوعیِ دارای عملکرد بالا ابداع گردد. بنابراین، همه چیز به شخصیت مترجم و تجربیات حرفه ای وی بستگی دارد، در حالی که سامانه های الکترونیکی نیز مفید، لازم، و ضروری هستند.

References:

[1] Komissarov, V.N. (1997). Теоретические основы методики обучения переводу

(Theoretical Foundations of the Method of Training of Translators), Moscow: Rema [in

Russian].

[2] Shevchuk, V.N. (2010). Электронные ресурсы переводчика (Translator's Electronic

Resources), Moscow: Librait, [in Russian].

[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Computer-assisted_translation .

[4] Hutchins, J. (1998). Machine Translation 13 (4): 287-307.

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Electronic_dictionary.

[6] http://www.urbandictionary.com/.

[7] Osimo, B. Translation Course - http://courses.logos.it/EN/5_13.html.

اعراب گذاری صحیح: اهمیت آن و روش های نشانه گذاری

اعراب گذاری مساله ای ست که مدت هاست توجه کمی به آن شده است. غافل از اینکه در برخی موارد ناگزیر باید از آن استفاده کرد. زیرا اجتناب از آن برخی اوقات متن نوشته شدۀ ما را دچار ابهام می کند و برخی اوقات خواندن آن را مشکل می سازد. البته در استفاده از آن نباید زیاده روی کرد، زیرا چنین کاری می تواند از زیبایی متن ما بکاهد. در مواردی، از جمله موارد ذیل، استفاده از آن منطقی می نماید:

1) اسامی خاص (مخصوصاً اسامی نه چندان معروف): به عنوان نمونه «جانوسپار» (نام شخصیتی تاریخی؛ اسم یک شرکت تبلیغاتی)؛ خواندن این واژه بدون اعراب گذاری برای مخاطب مشکل است. بنابراین ظاهراً لازم است این کلمه اعراب گذاری شود.

2) زمانی که خواننده می بایست هنگام خواندن جمله در نقطه ای از آن کمی مکث کند و مکث نکردنْ وی را مجبور می کند برای درک جمله بیش از یک بار آن را مرور کند. به عنوان نمونه؛ «مؤلف این کتاب استاد زبان شناسی دانشگاه تهران است.» شاید خوب باشد که در انتهای واژۀ کتاب علامت سکون قرار گیرد تا خواننده جمله را راحت تر بخواند. فرم اصلاح شدۀ جمله به این شکل است: «مؤلف این کتابْ استاد زبان شناسی دانشگاه تهران است.» حالا به جملۀ زیر توجه کنید:

«مؤلف این کتاب باارزش را در 71 سالگی نوشت.» شاید بهتر باشد در انتهای واژۀ مؤلف از علامت سکون استفاده شود. فرم اصلاح شدۀ جمله به شکل زیر است: «مؤلفْ این کتاب باارزش را در 71 سالگی نوشت.»

3) زمانی که نویسنده احساس می کند برای ابهام زدایی، و یا برای خواناتر کردن متن، باید از علامت ویرگول استفاده کند. این مساله در ترجمه ها به کرات رخ می دهد و در بسیاری از این موارد ویرگول زائد است و نباید از آن استفاده کرد. به عنوان نمونه؛ «انرژی این ساختمان، از نور خورشید تأمین می شود.» در این جمله باید ویرگول حذف شود. در مرحلۀ بعد اگر نویسنده گمان می کند خواندن متن مشکل است باید روی واژۀ ساختمان علامت سکون قرار دهد. فرم اصلاح شدۀ جمله به این شکل است: «انرژی این ساختمانْ از نور خورشید تأمین می شود.»

4) و چند مورد دیگر.

البته جمله های فوق کوتاه بودند و صرفاً به عنوان نمونه نوشته شدند. به گمانم، اعراب گذاری نکردن بیشتر در جملات بلند مشکل ساز است.

همچنین تشخیص اینکه در چه نقطه ای باید اعراب گذاری کرد بر عهدۀ نویسنده است و باید پس از نوشتنِ جمله خود را به جای مخاطب قرار دهد تا مطمئن شود در کدام نقطه می بایست مبادرت به اعراب گذاری کرد.

در پایان باید متذکر شد، بر اساس گفته های اساتید ویرایشْ نباید در اعراب گذاری زیاده روی کرد. 

نحوۀ اعراب گذاری در برنامۀ Word به این شرح است:

سکون؛ ابتدا باید کلید ALT را نگاه داشت سپس به ترتیب 0، 2، 5، 0 را فشار داد تا علامت سکون تایپ شود.

(حتما باید این کار را از طریق numpad انجام داد.)

کسره؛ کلیدهای Shift و D باید همزمان فشرده شوند.

فتحه؛ کلیدهای Shift و A باید همزمان فشرده شوند.

ضمه؛ کلیدهای Shift و S باید همزمان فشرده شوند.

منابع مفید برای مطالعه:

ترجمه کاوی - خرم شاهی، بهاءالدین؛ انتشارات ناهید.

اعراب گذاری و علامت های دیگر - مدرس صادقی، جعفر؛ قابل دسترس در

 magiran.com/npview.asp?ID=2155761

نگارش و ویرایش - سمیعی (گیلانی)، احمد؛ انتشارات سمت.

ابزارهای کامپیوتری پشتیبان مترجم (CAT) --- قسمت چهارم

محصولاتی که مبتنی بر نرم افزارهای «حافظه ترجمه» هستند، به منظور استفادۀ مترجمان و دارالترجمه ها طراحی می شوند.

ابزارهای پشتیبان مترجم مانند اس دی ال ترادوس، Déjà vu، استارترنزیت، وُردفست، و غیره در حال حاضر جزء جدایی ناپذیر فرآیند ترجمه هستند. اهمیت استفاده از آن ها زمانی نمایان می شود که قرار است یک پروژۀ بزرگ به وسیلۀ عدۀ زیادی مترجم انجام شود؛ در این مواقع، معادل هایی که گزینش می شوند می بایست در کل پروژۀ ترجمه انسجام داشته باشند. در نتیجه، ترجمه در یک پایگاه داده ذخیره شده و کلیۀ شرکت کنندگانْ در فرآیند آماده سازی پروژه به آن پایگاه دسترسی خواهند داشت. مترجمان قادرند به شکل محلی و یا از راه دور به شبکه ای واحد متصل شوند. چنین مساله ای برای شرکت هایی که دارای شعبه هایی در کشورهای مختلفند مهم تلقی می شود.

حافظه های ترجمه، که به پایگاه دادۀ ترجمه نیز معروفند، مجموعه ای از مدخل ها هستند که در آن ها متن منبع با ترجمۀ متناظر خود در یک یا چند زبان مقصد مقایسه می شود. معمولا، حافظه های ترجمه در ابزارهای ترجمه مورد استفاده قرار می گیرند: نرم افزار متن را به واحدهایی به نام بخش تقسیم می کند، که می تواند پاراگراف، جمله، و حتی عبارت باشد. زمانی که مترجم بخش را "open" می کند، اپلیکیشن پایگاه داده را به منظور یافتن متنِ معادل جستجو می کند. نتیجه فهرستی از واحدهای متناظر (match) است که معمولا با اختصاص امتیاز رتبه بندی می شوند؛ امتیاز بیانگر درصد مشابهت میان متن مبدا و مقصد است.

برخی از مزایای استفاده از حافظه های ترجمه عبارتند از:

(1) سرعت ترجمه افزایش می یابد: اجتناب از تایپ مجدد عباراتی که قبلا ترجمه شده اند.

(2) همچنین، حافظۀ ترجمه امکان کنترل کیفیت بهتر را در اختیار مترجم قرار می دهد، به این صورت که گزینه های برتر را با توجه به زمینۀ متن به منظور معادل گزینی به مترجم پیشنهاد می دهد.

حافظۀ ترجمه فناوری نیرومندی است، که قادر است هزینه لوکالیزه کردن را کاهش دهد. با این حال، استفاده از حافظۀ ترجمه می بایست سبک سنگین شود و تمامی فاکتورها مدنظر قرار گیرند، زیرا کاربرد نرم افزارهای حافظۀ ترجمه تنها در مورد ترجمۀ متن هایی توجیه پذیر و مؤثر است که دارای کلمات و عبارات تکرار شدۀ زیادند.

ادامه دارد ...

(بخش بعدی یک شنبه هفته آینده منتشر می شود.)