تقاوت صواب با ثواب

ثواب یعنی «پاداش»، اما صواب یعنی «درست».

مثال:  

صواب

مارال، پرغرور - غروری از آن دست که تنها در چنین لحظه‌هایی که دیگران دربارۀ عزیزانت پنداری خطا و ناصواب دارند و تو نمی‌توانی به یک نگاه و با یک کلام آن را در هم بریزی، در جانت غلیان می‌کند - در نگاه پختۀ بلقیس چنگ انداخت و سخت گفت: 

- نه دزدی، قتل!

(محمود دولت‌آبادی؛ کلیدر؛ فرهنگ معاصر؛ جلد 1، ص 59)

ثواب

می‌دانیم آفریدگار مهربان برای کارهای خیری که بندگانش خالصانه انجام می‌دهند - هرچند به توفیق و یاری اوست - ثواب و پاداشی نیک معین فرموده.

(محمد مهدی رکنی؛ نامه هدایت: مقدمه‌ای بر اشنائی با قرآن؛ آستان قدس رضوی.)

برای مطالعۀ بیشتر مراجعه شود به:

نجفی، ابولحسن، غلط ننویسیم، مرکز نشر دانشگاهی، ص 128.

مقالات مفید:

غلط‌های املایی رایج

نگارش مقالات آکادمیک

آیا سپاس گذار درست است یا سپاس گزار؟

پرهیز از ترجمه لفظ به لفظ (9)

The  relevance of social network theory for cooperative strategy arises from the fact  that economic actions are influenced by the social context in which they are embedded.

ترجمه پیشنهادی:

اهمیت نظریۀ شبکه‌های اجتماعی برای راهبرد مشارکتی از این حقیقت ناشی می‌گردد که کنش‌های اقتصادی تحت تأثیر بافتارهای اجتماعی‌ قرار می‌گیرند. 

social network theory

 نظریۀ شبکه‌های اجتماعی

cooperative strategy

 راهبرد مشارکتی/تعاونی

economic actions

کنش‌های اقتصادی

social context

بافتارهای اجتماعی‌

تفاوت روس و روسی

روس:

برای توصیفِ اشخاص به کار می‌رود. در حقیقت، صفت شخص است.

روسی:

برای توصیفِ اشیاء (یا غیرشخص) به کار می‌رود. در حقیقت صفت شیء است.

برای نمونه؛ 

الکساندر سرگئی اویچ پوشکین شاعر و نویسنده روس در 26 مه 1799 میلادی در شهر مسکو چشم به جهان گشود. تقریبا 38 سال عمر کرد و در 29 ژانویه 1837 در سن پترزبورگ درگذشت. او بنیان‌گذار ادبیات روسی مدرن به حساب می‌آید. برخی او را بزرگترین شاعر روس و احیاکننده زبان روسی‌ می‌دانند (عسگریان، ع.، تأثیر ترجمۀ قرآن بر آثار پوشکین، ماهنامۀ صنعت ترجمه، پاییز 93).

همانطور که مشاهده می‌شود، در جمله‌های بالا در مقابل شاعر و زبان به ترتیب از صفت‌های روس و روسی استفاده شده است، «شاعر و نویسندۀ روس»؛ «زبان روسی». 

منبع: کتاب غلط ننویسیم، ابولحسن نجفی

چرا از ابزارهای پشتیبان مترجم (CAT Tools) استفاده کنیم؟

تمام شاخه‌ها، گرایش‌ها و رشته‌ها از کامپیوتر برای تسهیل کارهای خود بهره می‌برند. برای این منظور، نرم‌افزارهای مختلفی تولید شده است. برای نمونه، در علم شیمی می‌توان CrystalMaker را نام برد. در علم طراحی می‌توان از AutoCAD یاد کرد.  نرم‌افزار شناخته شدۀ ADAMS را نیز نیابد از قلم انداخت.

صنعت ترجمه نیز از قافله عقب نمانده است و برای تسهیل کار مترجم نرم‌افزارهای بسیاری را طراحی و تولید کرده است. به این نرم‌افزارها CAT Tool گفته می‌شود. (همانطور که در انتها اشاره خواهد شد، این ابزارها هیچ ارتباطی با ترجمۀ ماشینی ندارند.) 

ابزارهای کمک‌مترجم اشکال گوناگونی دارند. برای نمونه، افزونه‌هایی که اشتباهات ویرایشی و نگارشی متن را اصلاح می‌کنند می‌توانند نوعی CAT tool باشند. علاوه بر آن، کورپس‌ها و دیکشنری‌های آنلاین را نیز شاید بتوان در این دسته جای داد. نوع دیگری از CAT tool‌ها با نام حافظۀ ترجمه (Translation Memory) شناخته می‌شوند. در واقع، زمانی که صحبت از CAT Tools می‌شود عمدتاً منظور «حافظۀ ترجمه» است. در این مقاله نیز، منظور از CAT Tool «حافظۀ ترجمه» است. دلیل اینکه به این ابزارها حافظۀ ترجمه (TM) گفته می‌شود توضیح داده می‌شود.

تعداد این ابزارها بسیار زیاد است. اس دی ال ترادوس و Memo Q صرفاً نام دو مورد از این نرم‌افزارهاست. استفاده از این ابزارها برای مترجمان اجتناب‌ناپذیر است، زیرا، علاوه بر ارائۀ مزایای بیشمار، عدم استفاده از آنها به معنای عقب‌ماندگی در صنعت ترجمه است.

توضیحی مختصر دربارۀ مکانیسم کار ابزارهای کمک مترجم:

ابتدا باید فایل خود را در اختیار این ابزارها قرار دهیم. فرض می‌کنیم فایل Word زیر را در اختیار داریم و می‌خواهیم محتویات آن را ترجمه کنیم.

وظیفۀ نرم‌افزار این است که جمله‌ها را درون کادرهایی که به آن segment گفته می‌شود قرار دهد (شکل 1). در شکل زیرچند segment تشکیل شده است، و ترجمه هر کدام از جمله‌ها باید روبروی آن‌ها درج شود. هر segment نمایندۀ یک جمله است.

 در مرحلۀ بعد، مترجم می‌تواند ترجمۀ هر کدام از جمله‌ها را در segment‌های بالا درج کند (شکل 2).

در عکس بالا، روبروی هر segment ترجمۀ آن درج شده است. همانطور که مشاهده می‌شود. نرم‌افزار زیر اشتباهات املایی خط قرمز کشیده است.

در انتها، می‌توان از پروژۀ ترجمه شده یک خروجی تهیه کرد (World, Power Point, HTML,...). شکل زیر خروجی تهیه‌شده بوسیلۀ نرم‌افزار را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود، فرمت فایل ترجمه شده دقیقاً مشابه با فرمت فایل مبدأ است.

 همانطور که دیدیم، در این ابزارها ترجمه توسط انسان انجام می‌شود. در این شیوه، تمام جمله‌ها و ترجمۀ آنها در حافظۀ نرم‌افزار ذخیره می‌شوند و اگر در آینده (دور یا نزدیک) به جمله‌ای مشابه برخوردیم، خود نرم‌افزار به شکل اتوماتیک جمله یا عبارت را برای ما ترجمه می‌کند. به این ترتیب، از دوباره‌کاری اجتناب می‌شود. به همین دلیل به ابزارهایی مانند SDL Trados و MemoQ "حافظۀ ترجمه" گفته می‌شود. 

چرا از ابزارهای پشتیبان مترجم (CAT Tools) استفاده کنیم؟

1. در بازۀ زمانی کوتاه‌تر کار بیشتری انجام می‌شود. 

به عنوان نمونه، اگر پروژۀ شما تعداد زیادی جملۀ تکراری، عنوان تکراری، عدد، تاریخ، آدرس سایت، و غیره داشته باشد، نرم‌افزار به صورت اتوماتیک آنها را تایپ یا ترجمه می‌کند (به این عمل Insert کردن گفته می‌شود). بنابراین، همانطور که اشاره شد، در وقت و انرژی صرفه‌جویی می‌شود. 

2. ویرایش کردن جملات آسان‌تر است.

در این نرم‌افزارها، همانطور که در شکل دیده می‌شود، ترجمۀ هر جمله در کادر روبروی آن درج می‌شود. یعنی، جملۀ مبدا و مقصد در کنار هم قرار دارند. بدین ترتیب، ترجمۀ هیچ جمله‌ای از قلم نمی‌افتد (یکی از مشکلات همیشگی کارهای ترجمه شده). اگر مترجم متوجه ترجمه نشدن جمله نشود، خود نرم‌افزار به وی اخطار می‌دهد. علاوه بر این، زمانی که جملۀ مبدا و مقصد روبروی هم هستند، ویرایش و بازخوانی آنها کم‌دردسرتر است و وقت و انرژی کمتری نیاز دارد.

3. نیازی به ویرایش جداول و عکس‌ها نیست.

اگر کیفیت فایل مبدا مناسب باشد، نرم‌افزار به شکل اتوماتیک محتویات جداول و عکس‌ها را در segment‌های مجزا در اختیار شما قرار می‌دهد. تنها کاری که مترجم انجام می‌دهد، ترجمۀ آنهاست. خود نرم‌افزار طراحی مجدد و ویرایش جداول، عکس‌ها، و نمودارها را برعهده می‌گیرد. 

4. جستجو کردن خودکار آرشیو مترجم.

معمولاً هنگام ترجمه به جمله‌ها و عباراتی برمی‌خوریم که قبلاً، در پروژه‌های گذشته، آنها را ترجمه کرده‌ایم. در این مواقع، باید آرشیو خود را جستجو کنیم تا جمله یا عبارت مورد نظر را، به همراه ترجمۀ آن، پیدا کنیم. این کار عملی زمان‌بر است. با وجود این، زمانی که از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنیم، نرم‌افزار به شکل خودکار آرشیو ما را زیر و رو می‌کند و اگر جملۀ مورد نظر و ترجمۀ آن در آرشیو ما موجود باشد، ترجمۀ جمله را در کسری از ثانیه اختیار ما قرار می‌دهد.

5. حفظ کردن فرمت فایل مبدا.

برخی از این نرم‌افزارها فرمت فایل مبدا را به خاطر می‌سپرند (فونت‌ها، بولد بودن جملات، فاصلۀ خطوط تا حاشیه‌ها، پاراگراف‌بندی، محل قرارگیری جداول، شکل‌ها، و نمودارها، و ...). پس از اتمام ترجمه، چنانچه از ترجمه خروجی تهیه کنیم، فرمت فایل مقصد دقیقاً مشابه فرمت فایل مبدا خواهد شد.

6. کار گروهی بر روی یک پروژۀ واحد ساده‌تر خواهد شد.

برخی اوقات ده‌ها نفر باید بر روی یک پروژۀ واحد کار کنند. مدیریت، ترجمه، ویرایش، بازخوانی، و کنترل کیفیت این پروژه‌ها کاری بسیار مشکل است. با کمک این نرم‌افزارها، کار بر روی پروژه‌های بزرگ تا حدی باورنکردنی تسهیل می‌شود.

7. پیدا کردن وجهه‌ای بین‌المللی.

در صنعت بین‌المللی ترجمه، فردی که با این نرم‌افزارها آشنایی نداشته باشد مترجم به حساب نمی‌آید. بنابراین اگر از این فن‌آوری استفاده نمی‌کنیم، معنایش این است که مترجم نیستیم. 

آیا CAT Tools همان ترجمۀ ماشینی (Machine Translation) است؟

 

به هیچ وجه! ترجمۀ ماشینی ترجمه‌ای لفظ به لفظ ارائه می‌دهد که در آن به کانتکست و یا نگارش صحیح هیچ توجهی نمی‌شود. اما نرم‌افزارهای پشتیبان مترجم، همانطور که از نامشان پیداست، به قصد تسهیل ترجمه طراحی شده‌اند. این ابزارها بر خلاف ترجمۀ ماشینی قرار نیست جایگزین انسان شوند. همانطور که AUTO CAT جایگزین طراحان انسانی نشده است. هدف این نرم‌افزارها، افزایش سرعت، کمک به انسجام متن، اجتناب از دوباره‌کاری، ویرایش ساده، کنترل کیفیت آسان، و مواردی از این دست است. 

 

 چه افرادی از Translation Memory بهره می‌برند؟

تمام مترجمان (مترجمین اخبار، متون علمی، مقالات، و ...)، ویراستاران، مدیران پروژه و اعضای کنترل کیفیت در شرکت‌های ارائه‌دهندۀ سرویس ترجمه می‌توانند از این ابزارها بهره‌مند شوند. روزنامه‌ها، مجلات، شرکت‌هایی که به شکل روزمره درگیر فرایند ترجمه هستند، مدیران وبسایت‌ها و وبلاگ‌ها و حتی افرادی که تفریحی به کار ترجمه مشغولند می‌توانند از TM استفاده کنند. 

CAT Tool از چه فایل‌هایی پشتیبانی می‌کند؟

ورودی این ابزارها می‌تواند فرمت‌های مختلف داشته باشد. فایل‌های HTML، فایل‌های مجموعۀ آفیس، و فایل‌های PDF (در صورت کیفیت نوشتاری مناسب). طبیعتاً عکس‌ها یا فایل‌های اسکن‌شده را نمی‌توان به عنوان ورودی به این ابزارها داد.

تفاوت «است» و «هست» و «اند»

است؛ هست؛ اند

همیشه، یا در بیشتر موارد، «است» به «هست» ارجحیت دارد. علاوه بر این، «اند» به «هست» اولویت دارد.

 جایی که می‌توان نوشت «است» از فعل «هست» استفاده نمی‌کنیم. 

برای نمونه؛

وی 53 ساله است.

ایران کشور بزرگی است.

اینجا خانۀ من است.

و ...

اما در برخی موارد ناگزیریم که از «هست» به جای «است» استفاده کنیم.

برخی موارد استفاده از «هست»:

1) پس از واژۀ «نیز».

برای نمونه؛

در مرحلۀ انتهایی، که یکی از مهم‌ترین مراحل نیز هست، توافقات میان شرکا را باید به شکل مفصل و با کمترین ابهام به روی کاغذ آورد.

2) برای تأکید.

برای نمونه؛

غذا به اندازۀ کافی برای همه هست؟

هست: وجود دارد

3) زمانی که مجبوریم «است» را به شکل جمع به کار ببریم.

در این موارد طبیعتاً مجبوریم به جای «استند» بنوسیم «هستند»

برای نمونه؛  

پدر هستند؟

تعارض میان شرکت‌هایی که در کشور چین فعال هستند اجتناب‌ناپذیر است.

نکته: همانطور که در ابتدای امر گفته شد، «اند» به «هست» اولویت دارد. مثلاً جملۀ بالا را می‌توان به این شکل ویرایش کرد:

تعارض میان شرکت‌هایی که در کشور چین فعال‌اند اجتناب‌ناپذیر است.

4)  هست به معنای وجود داشتن

مثال؛

این ندانستند ایشان از عمی    ---   هست فرقی درمیان بی‌منتهی (مثنوی معنوی، مولوی)

«فرقی وجود دارد»

چون بسی ابلیس آدم‌روی هست ---  پس بهر دستی نشاید داد دست  (مثنوی معنوی، مولوی)

«ابلیس آدم‌رویِ بسیاری وجود دارد»

این امر مخصوصاً برای شرکایی که در کشورهای در حال توسعه هستند محتمل‌تر است.

البته جملۀ بالا را می‌توان به شکل زیر ویرایش کرد:

این امر مخصوصاً برای شرکای فعال در کشورهای در حال توسعه محتمل‌تر است.

این امر مخصوصاً برای شرکایی که در کشورهای در حال توسعه حضور دارند محتمل‌تر است.

دو مثال خوب برای «هست» از کتاب سلوک اثر محمود دولت‌آبادی

من که دیری است باور یافته ام آدمیزاد نه فقط خصال تمامی جانوران را در خود دارد، بلکه خصایص جمیع نباتات و جمادات هم در او هست. (سلوک ص 60).

در این شهر رودخانۀ شهیری هست، همان که چون برود مالامال، شاید دو سه روز دیگر برسد به آن شهر پیر شهره به زیباترین شهر جهان ... (سلوک ص 70)

نتیجه‌گیری:

1) هیچ‌گاه بی‌دلیل از «هست» به جای «است» استفاده نشود (موارد استفاده از «هست» در بالا نوشته شد).

2) «اند» به «هست» ارجحیت دارد. برخی اوقات بهتر است در نوشتار فارسی جایگزین «هست» شود.

3) گاهی اوقات استفاده از «هست» نتیجۀ ضعف ما در نگارش فارسی است؛ بنابراین، در این موارد اگر امکان دارد بهتر است ساختار جملۀ نوشته شده را تغییر دهیم.

پانوشت: 

1) همیشه «اند» و فعل پیش از آن باید با نیم‌فاصله نوشته شوند.

منبع:

کارگاه ترجمه و ویرایش استاد علی صلح‌جو، پائیز 92

تجربیات شخصی

پرهیز از ترجمۀ لفظ به لفظ (4) --- to tread water

ترجمه کردن برخی ترکیب‌ها و اصطلاحات صرفاً با مراجعه به دیکشنری‌های تک‌زبانه امکان‌پذیر است. به عنوان نمونه؛

to tread water در جمله زیر:

The result to date is a standoff; the fund continues to tread water, with the macro-account making money and the rest of the fund losing. 

برای ترجمه کردن این ترکیب باید ابتدا به دیکشنری مراجعه و معنایی را که مقابل آن نوشته شده مطالعه کرد. با مطالعۀ معنای tread water به این نتیجه می‌رسیم که این اصطلاح یعنی پیشرفت نکردن و راکد ماندن.

ترجمۀ پیشنهادی:

تا به امروز، نتیجه‌ای غیر از بن‌بست حاصل نشده است؛ پیشرفتی در کار صندوق دیده نمی‌شود. به استثنای حساب کلان که در حال درآمدزایی‌ست سایر بخش‌های صندوق متحمل ضرر شده‌اند.

پرهیز از ترجمۀ لفظ به لفظ (2)

این پروژه، که حامی مالی آن دولت است، ظرف دو سال آینده به پایان می‌رسد.

ترجمه لفظ به لفظ:

This project, which is funded by the government, will be finished in the next two years

ترجمه پیشنهادی:

This government-funded project is likely to be completed in two years' time