ابزارهای کامپیوتری پشتیبان مترجم (CAT) --- قسمت دوم

نویسنده: Ilya Ulitkin (استاد زبان شناسی دانشگاه مسکو، مترجم روسی به انگلیسی، ویراستار ژورنال الکترونیک کوانتومی)

ایدۀ ترجمه با پشتیبانی کامپیوتر (Computer-assisted translation) با ظهور کامپیوتر های اولیه مطرح شد: بسیاری از مترجمان مخالف ترجمۀ ماشینی بودند، که در بحث زبان شناسی کامپیوتری موضوع تحقیقات بسیاری بوده است، اما استفاده از کامپیوتر به عنوان میز کار مترجم مساله ای است که به شدت از آن حمایت کرده اند. 

در واقع، ایدۀ ترجمه با پشتیبانی کامپیوتر (CAT) اولین بار به وسیلۀMartin Kay مطرح شد. اظهارات وی در سال 1980 رویکردهای وقت در مورد ترجمۀ ماشینی را مورد انتقاد قرار داد، یعنی تولید سیستمی که هدف آن جایگزین کردن انسان با ماشین بود و یا در بهترین حالت تقلیل دادن نقش مترجم به ویراستار و یا ابزار آپدیت کردن فرهنگ‌های لغت. در عین حال، وی خواستار توسعۀ ابزارهایی شد که مترجمان با کمک آن‌ها به کار ترجمه بپردازند.

از آنجایی که در آن زمان هنوز ریزپردازنده‌ها و کامپیوترهای شخصی ابداع نشده بودند، ابزار کارْ شبکه ای از ترمینال‌ها بود که به یک مینفریم متصل می‌شدند.

اساس ایدۀ Kay این بود که ابزارهای واژه‌پرداز کنونی را می‌توان به تدریج با امکانات ترجمه ارتقا داد. در مرحلۀ اول یک ویراستارِ متن چندزبانه (multilingual) و یک ترمینال با صفحۀ دوپاره مورد نیاز بود؛ به چنین چیزی می بایست قابلیتی افزوده می شد تا اولاًبه شکل خودکار تمام کلمات و عبارات در فرهنگ لغت جستجو شوند، ثانیاًمعادل‌هایی که مترجم پیش از آن برای کلمات و عبارات در نظر گرفته بود کنترل شوند تا از انسجام متن اطمینان حاصل گردد. در نهایت، بخش‌هایی از متن به انتخاب خود مترجم به شکل خودکار به وسیلۀ ماشین ترجمه و مترجم آن را ویرایش کند و یا به شکل تعاملی چنین کاری انجام شود، یعنی کامپیوتر از مترجم درخواست رفع ابهام کند [4].

امروزه، معمول‌ترین کاربرد کامپیوتر در ترجمه استفاده از نرم افزارهایی است که اتوماسیون را در فرایند ترجمه تضمین می کنند، که عبارتند از:

(1) دیکشنری های الکترونیکی (آی فینگر، اَبی لینگوُ، کالینز-اُلترالینگوا، موبایل سیستم، پاراگون سافتور، و غیره) و کورپس های زبان های بین المللی (بریتیش نشنال کورپس، اَمریکن نشنال کورپس، راشن نشنال کورپس، کورپس پارالل انگلیسی - نروژی، و غیره)؛

(2) ابزارهای کامپیوتری پشتیبان مترجم (CAT tools) و یا نرم افزارهای «حافظۀ ترجمه» (اس ال دی ترادوس، ممو کیو، Deja vu، استار ترنزیت، وُردفست، و غیره)؛

(3) نرم افزارهای ادیتور (اسپل چکر، استایل رایتر، و غیره)

دیکشنری های الکترونیکی می توانند تک زبانه باشند و یا دو زبانه و حتی چند زبانه. به علاوه آن ها حاوی اطلاعاتی در مورد ترکیب کلمات، تلفظ (معمولا بوسیلۀ یک متکلم بومی بیان می شوند)، و کالوکیشن ها هستند. حتی ممکن است فرهنگ هایی را شامل شوند که به یک زمینۀ واحد (ریاضی، فیزیک، زیست شناسی، پزشکی، مذاهب، مهندسی، و غیره)، اصطلاحات، اسلنگ ها، و غیره اختصاص دارند.

تمامی دیکشنری های الکترونیکی را می توان به دو دستۀ آنلاین و آفلاین دسته بندی کرد. دیکشنری های آنلاین نیازمند دسترسی به اینترنت هستند، در حالی که دیکشنری های آفلاین را می توان روی کامپیوتر نصب و به شکل آفلاین استفاده کرد.

دامنۀ نرم افزارهای دیکشنری بسیار فراتر از دیکشنری های کاغذی است. بسیاری از ناشران سنتیِ فرهنگ لغت امکان استفاده از منابعشان را بر روی دسکتاپ و لپتاپ فراهم آورده اند. این برنامه ها را می توان دانلود کرد و یا به شکل سی دی خریداری و نصب کرد. برخی از ناشران تخصصی نیز اقدام به تولید نرم افزارهای الکترونیکی می کنند، مانند آی فینگر، اَبی لینگوُ، کالینز-اُلترالینگوا، موبایل سیستم، پاراگون سافتور. برخی دیکشنریهای الکترونیکی فراهم کنندۀ فوروم گفتگوی آنلاین برای زبان شناسان هستند [5].

از جمله خصوصیات دیکشنری های آنلاینْ ساده بودن، پردازش سریع اطلاعات، امکان کپی و پیست کردن واژۀ جستجو شده، و سایر توانمندی های آن هاست. با این حال، برخی دیکشنری های آنلاین بر پایۀ اصول «ویکی» استوارند؛ به این معنا که کاربران می توانند آن ها را آپگرید کنند. یکی از نمونه های آن Urban Dictionary است [6].

با وجود این، به گفتۀ B. Osimo خصوصیت آپگرید شدن مداومْ نقطۀ ضعف محسوب می شود: متن چاپ شده معمولا دقیق تر است؛ پیش از آنکه هزینه ای صرف نشر کاغذی شود، نویسنده ها و ناشران تلاش می کنند تا محصولی قابل قبول ارائه دهند. همانطور که همه می دانند، با کمک اینترنت هر کسی می تواند برای خود یک سایت اینترنتی داشته باشد (به شرط آنکه قوانین ملی و بین المللی را نقض نکند)، حتی بدون مشاور، ویراستار، و یا ناشر [7].

در نتیجه، نگرش زبان شناسان به دیکشنری های الکترونیکی، شکاکانه است، زیرا استفاده از آن ها ممکن است کیفیت ترجمه را پایین آورد.

با این حال، مزایای دیکشنری های آنلاین روشن است.

اول، آن ها به اندازۀ دیکشنری های چاپی محافظه کار نیستند، زیرا می توان آن ها را به شکل پیوسته آپگرید کرد. چنانچه با علومی سر و کار داشته باشیم که مدام در حال پشرفتند (مانند مخابرات، نانوتکنولوژی، کامپیوتر، و غیره)، چنین مساله ای اهمیت می یابد. دیکشنری های چاپی مدت کوتاهی پس از انتشار منسوخ خواهند شد، و تنها راهی که می توان همگام با پیشرفت های فنی حرکت کرد استفاده از دیکشنری های آنلاین است.

دوم، دیکشنری‌های الکترونیکی دسترسی کاربران را به منابع زبان شناسی تسهیل می‌کنند و می‌توان چنین اطلاعاتی را به سرعت نه تنها در دیکشنری بلکه در اینترنت جستجو کرد. برای مثال، نسخۀ چاپی دیکشنری آکسفورد دارای 12 جلد است، و یافتن واژۀ مورد نظر کار آسانی نخواهد بود، در حالی که می‌توان همان واژه را ظرف چند ثانیه در نسخۀ کامپیوتری پیدا کرد.

سوم، تمامی دیکشنری های الکترونیکی دارای آپشنی هستند که به کاربر اجازه می دهد واژه های خود را به آن اضافه کرده و از این طریق نسخۀ اصلی ارتقا می یابد.

چهارم، دیکشنری های الکترونیکی دوزبانه و چندزبانه در هنگام ترجمه امکان تغییر زبان را بین جفت های زبانی میسر می کنند [2].

ادامه دارد ...

(این مقاله در سه الی پنج قسمت تهیه شده و روزهای یک شنبه مابین ساعت 22 الی 24 منتشر می شود.)