مقایسۀ ترجمۀ ماشینی و ترجمه با کمک کامپیوتر (بازنشر)

نویسنده:

آلینا سینچان

توانایی در صحبت کردن (و نوشتن) به زبانی غیر از زبان مادری نوعی مهارت اجتماعی سودمند است. از دوران باستان، مردم برای برآورده کردن مقاصد اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی مجبور بوده‌اند با «خارجی‌ها» مکالمه کنند و مهارت‌ نخبگان در زبان‌های خارجی منجر به ترجمۀ بزرگترین آثار ادبی دنیا به تعداد زیادی از زبان‌ها شده است و متعاقباً تمام ملت‌ها از این آثار نفع برده‌اند. پیمان‌هایی که مسیر تاریخ را تغییر داده‌اند با کمک زبان‌های مشترک تدوین و منعقد شده‌اند؛ این زبان‌ها به طرفین درگیر فرصت داده‌اند گفتگویی تأثیرگذار با یکدیگر ترتیب دهند. بنابراین، ترجمه مکتوب و ترجمه شفاهی نقش مهمی در تکامل انسان داشته‌اند.

دستاوردهای فنی که در تمام زمینه‌ها شاهدش هستیم دنیای مترجمان را به نحو مطلوب تغییر داده است. ماشین‌های قدیمی تایپ مدت‌هاست که جای خود را به کامپیوتر داده‌اند؛ با هدف کمک به مترجمان برای ارائۀ نسخه‌ای دقیق‌تر از ترجمۀ متن مبدأ، مجموعه‌ای از ابزارها ابداع شده‌ و بهبود یافته‌اند. ترجمه با کمک کامپیوتر ـــ که بوسیلۀ مترجمان خبرۀ کاربلد انجام می‌شود ـــ علاوه بر اینکه ارائه‌دهندۀ نسخه‌ای باکیفیت‌تر است، کاهش‌دهندۀ زمانی‌ست که صرفِ پروژه می‌شود.

ابزارهای کمک مترجم (CAT) ـــ نرم‌افزارهای واژه‌پرداز (مانند کنترل‌کننده‌های املا و دستور زبان)، کورپس‌ها، ابزارهای حافظۀ ترجمه، دیکشنری‌های آنلاین و ... ـــ حرفۀ ترجمه را متحول کرده‌اند و منجر به تسریع فرایند ترجمه و بهبود کیفیت آن شده‌اند. با وجود این، ترجمۀ ماشینی ـــ گزینه‌ای جدید و غیرقابل اعتماد که غیرحرفه‌ای‌ها برخی اوقات به آن متوسل می‌شوند ـــ نباید در میان ابزارهای یک مترجم معتبر طبقه‌بندی شود. اگرچه این نرم‌افزارهای «هوشمند» بوسیلۀ تفکری ممتاز خلق شده‌اند تا بتوانند زحمت مترجم را کاهش یا به هر نوع بشری نسخۀ ترجمه‌شده‌ای از متن را ارائه دهند، این ماشین‌ها به اندازه‌ای اعتمادناپذیرند که خروجی آنها، در حیطۀ ترجمۀ تخصصی، ابزار خنده شده است.

اگر می‌خواهید دربارۀ ناتوانی‌های ترجمۀ ماشینی نمونه‌ای بارز داشته باشید، می‌توانید به اثری از بیل برایسون با نام «زبان مادری» مراجعه کنید.

از دل برود هر آنکه از دیده رود:

 بنابر توضیح نویسنده، شخصی تصمیم گرفت عبارت مشهور «out of sight, out of mind» را به یکی دیگر از زبان‌های اروپایی ترجمه کند. 

دیوانگی کور:

 نتیجۀ آن مدتی بعد به انگلیسی برگردانده شد و آنچه بر روی صفحه نمایان شد «blind insanity» بود! با توجه به اینکه «out of sight» و «out of mind» را می‌توان به عنوان معادل‌هایی برای blind و insanity در نظر گرفت، باید اذعان کرد که ماشین وظیفه‌اش را به خوبی انجام داده است، زیرا دو بخش از یک proverb را به عنوان دوcollocation مستقل در نظر گرفته است. این مسئله قطع به یقین قدمی مثبت برای یک ماشین «گنگ» است اما آنچیزی نیست که ترجمۀ حرفه‌ای به آن می‌پردازد.

به منظور استفادۀ مؤثر از ترجمۀ ماشینی، باید به هر دو زبان تسلط داشته باشید؛ در غیر این صورت، در تشخیص دادن نقصان‌ها و، در پی آن، اصلاح کردن اشتباهاتی که منجر به ابهام و افت کیفی می‌شوند ناتوان خواهید بود. افرادی که از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند در پیرامون ما به کرات دیده می‌شوند، اما کاربرد آنها بیشتر به گوشی‌های موبایل و محیط‌های غیررسمی محدود می‌شود. بیشتر استفاده‌کنندگان از نرم‌افزارهای ترجمه دانش‌آموزانی هستند که برای حل تمارین دروس زبانشان روی به این ابزارها می‌آورند. زمانی که صحبت از سرویس‌های ترجمۀ تخصصی می‌شود، نباید فراموش کرد که ترجمه صرفاً به هم چسباندن تعدادی مشخص از لغات در قالب یک جمله نیست، که متأسفانه عملی‌ست که ترجمۀ ماشینی انجام می‌دهد.

هدف از ابزارهای کمک مترجم (CAT) که به نظر می‌رسد جزئی جدایی‌ناپذیر از حرفۀ مترجم باشند کمک کردن به مترجم است نه آموزش دادن. در بحث دانش زبانی، رشد حرفه‌ای و تمرین مداوم است که می‌تواند مترجمی حرفه‌ای بسازد.

منبع

Alina Cincan (August 3, 2012) Machine Translation vs Computer Aided Translation,Available at: http://inboxtranslation.com/blog/machine-translation-computer-aided-translation/ (Accessed: 2/22/2015).

چرا از ابزارهای پشتیبان مترجم (CAT Tools) استفاده کنیم؟

تمام شاخه‌ها، گرایش‌ها و رشته‌ها از کامپیوتر برای تسهیل کارهای خود بهره می‌برند. برای این منظور، نرم‌افزارهای مختلفی تولید شده است. برای نمونه، در علم شیمی می‌توان CrystalMaker را نام برد. در علم طراحی می‌توان از AutoCAD یاد کرد.  نرم‌افزار شناخته شدۀ ADAMS را نیز نیابد از قلم انداخت.

صنعت ترجمه نیز از قافله عقب نمانده است و برای تسهیل کار مترجم نرم‌افزارهای بسیاری را طراحی و تولید کرده است. به این نرم‌افزارها CAT Tool گفته می‌شود. (همانطور که در انتها اشاره خواهد شد، این ابزارها هیچ ارتباطی با ترجمۀ ماشینی ندارند.) 

ابزارهای کمک‌مترجم اشکال گوناگونی دارند. برای نمونه، افزونه‌هایی که اشتباهات ویرایشی و نگارشی متن را اصلاح می‌کنند می‌توانند نوعی CAT tool باشند. علاوه بر آن، کورپس‌ها و دیکشنری‌های آنلاین را نیز شاید بتوان در این دسته جای داد. نوع دیگری از CAT tool‌ها با نام حافظۀ ترجمه (Translation Memory) شناخته می‌شوند. در واقع، زمانی که صحبت از CAT Tools می‌شود عمدتاً منظور «حافظۀ ترجمه» است. در این مقاله نیز، منظور از CAT Tool «حافظۀ ترجمه» است. دلیل اینکه به این ابزارها حافظۀ ترجمه (TM) گفته می‌شود توضیح داده می‌شود.

تعداد این ابزارها بسیار زیاد است. اس دی ال ترادوس و Memo Q صرفاً نام دو مورد از این نرم‌افزارهاست. استفاده از این ابزارها برای مترجمان اجتناب‌ناپذیر است، زیرا، علاوه بر ارائۀ مزایای بیشمار، عدم استفاده از آنها به معنای عقب‌ماندگی در صنعت ترجمه است.

توضیحی مختصر دربارۀ مکانیسم کار ابزارهای کمک مترجم:

ابتدا باید فایل خود را در اختیار این ابزارها قرار دهیم. فرض می‌کنیم فایل Word زیر را در اختیار داریم و می‌خواهیم محتویات آن را ترجمه کنیم.

وظیفۀ نرم‌افزار این است که جمله‌ها را درون کادرهایی که به آن segment گفته می‌شود قرار دهد (شکل 1). در شکل زیرچند segment تشکیل شده است، و ترجمه هر کدام از جمله‌ها باید روبروی آن‌ها درج شود. هر segment نمایندۀ یک جمله است.

 در مرحلۀ بعد، مترجم می‌تواند ترجمۀ هر کدام از جمله‌ها را در segment‌های بالا درج کند (شکل 2).

در عکس بالا، روبروی هر segment ترجمۀ آن درج شده است. همانطور که مشاهده می‌شود. نرم‌افزار زیر اشتباهات املایی خط قرمز کشیده است.

در انتها، می‌توان از پروژۀ ترجمه شده یک خروجی تهیه کرد (World, Power Point, HTML,...). شکل زیر خروجی تهیه‌شده بوسیلۀ نرم‌افزار را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود، فرمت فایل ترجمه شده دقیقاً مشابه با فرمت فایل مبدأ است.

 همانطور که دیدیم، در این ابزارها ترجمه توسط انسان انجام می‌شود. در این شیوه، تمام جمله‌ها و ترجمۀ آنها در حافظۀ نرم‌افزار ذخیره می‌شوند و اگر در آینده (دور یا نزدیک) به جمله‌ای مشابه برخوردیم، خود نرم‌افزار به شکل اتوماتیک جمله یا عبارت را برای ما ترجمه می‌کند. به این ترتیب، از دوباره‌کاری اجتناب می‌شود. به همین دلیل به ابزارهایی مانند SDL Trados و MemoQ "حافظۀ ترجمه" گفته می‌شود. 

چرا از ابزارهای پشتیبان مترجم (CAT Tools) استفاده کنیم؟

1. در بازۀ زمانی کوتاه‌تر کار بیشتری انجام می‌شود. 

به عنوان نمونه، اگر پروژۀ شما تعداد زیادی جملۀ تکراری، عنوان تکراری، عدد، تاریخ، آدرس سایت، و غیره داشته باشد، نرم‌افزار به صورت اتوماتیک آنها را تایپ یا ترجمه می‌کند (به این عمل Insert کردن گفته می‌شود). بنابراین، همانطور که اشاره شد، در وقت و انرژی صرفه‌جویی می‌شود. 

2. ویرایش کردن جملات آسان‌تر است.

در این نرم‌افزارها، همانطور که در شکل دیده می‌شود، ترجمۀ هر جمله در کادر روبروی آن درج می‌شود. یعنی، جملۀ مبدا و مقصد در کنار هم قرار دارند. بدین ترتیب، ترجمۀ هیچ جمله‌ای از قلم نمی‌افتد (یکی از مشکلات همیشگی کارهای ترجمه شده). اگر مترجم متوجه ترجمه نشدن جمله نشود، خود نرم‌افزار به وی اخطار می‌دهد. علاوه بر این، زمانی که جملۀ مبدا و مقصد روبروی هم هستند، ویرایش و بازخوانی آنها کم‌دردسرتر است و وقت و انرژی کمتری نیاز دارد.

3. نیازی به ویرایش جداول و عکس‌ها نیست.

اگر کیفیت فایل مبدا مناسب باشد، نرم‌افزار به شکل اتوماتیک محتویات جداول و عکس‌ها را در segment‌های مجزا در اختیار شما قرار می‌دهد. تنها کاری که مترجم انجام می‌دهد، ترجمۀ آنهاست. خود نرم‌افزار طراحی مجدد و ویرایش جداول، عکس‌ها، و نمودارها را برعهده می‌گیرد. 

4. جستجو کردن خودکار آرشیو مترجم.

معمولاً هنگام ترجمه به جمله‌ها و عباراتی برمی‌خوریم که قبلاً، در پروژه‌های گذشته، آنها را ترجمه کرده‌ایم. در این مواقع، باید آرشیو خود را جستجو کنیم تا جمله یا عبارت مورد نظر را، به همراه ترجمۀ آن، پیدا کنیم. این کار عملی زمان‌بر است. با وجود این، زمانی که از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنیم، نرم‌افزار به شکل خودکار آرشیو ما را زیر و رو می‌کند و اگر جملۀ مورد نظر و ترجمۀ آن در آرشیو ما موجود باشد، ترجمۀ جمله را در کسری از ثانیه اختیار ما قرار می‌دهد.

5. حفظ کردن فرمت فایل مبدا.

برخی از این نرم‌افزارها فرمت فایل مبدا را به خاطر می‌سپرند (فونت‌ها، بولد بودن جملات، فاصلۀ خطوط تا حاشیه‌ها، پاراگراف‌بندی، محل قرارگیری جداول، شکل‌ها، و نمودارها، و ...). پس از اتمام ترجمه، چنانچه از ترجمه خروجی تهیه کنیم، فرمت فایل مقصد دقیقاً مشابه فرمت فایل مبدا خواهد شد.

6. کار گروهی بر روی یک پروژۀ واحد ساده‌تر خواهد شد.

برخی اوقات ده‌ها نفر باید بر روی یک پروژۀ واحد کار کنند. مدیریت، ترجمه، ویرایش، بازخوانی، و کنترل کیفیت این پروژه‌ها کاری بسیار مشکل است. با کمک این نرم‌افزارها، کار بر روی پروژه‌های بزرگ تا حدی باورنکردنی تسهیل می‌شود.

7. پیدا کردن وجهه‌ای بین‌المللی.

در صنعت بین‌المللی ترجمه، فردی که با این نرم‌افزارها آشنایی نداشته باشد مترجم به حساب نمی‌آید. بنابراین اگر از این فن‌آوری استفاده نمی‌کنیم، معنایش این است که مترجم نیستیم. 

آیا CAT Tools همان ترجمۀ ماشینی (Machine Translation) است؟

 

به هیچ وجه! ترجمۀ ماشینی ترجمه‌ای لفظ به لفظ ارائه می‌دهد که در آن به کانتکست و یا نگارش صحیح هیچ توجهی نمی‌شود. اما نرم‌افزارهای پشتیبان مترجم، همانطور که از نامشان پیداست، به قصد تسهیل ترجمه طراحی شده‌اند. این ابزارها بر خلاف ترجمۀ ماشینی قرار نیست جایگزین انسان شوند. همانطور که AUTO CAT جایگزین طراحان انسانی نشده است. هدف این نرم‌افزارها، افزایش سرعت، کمک به انسجام متن، اجتناب از دوباره‌کاری، ویرایش ساده، کنترل کیفیت آسان، و مواردی از این دست است. 

 

 چه افرادی از Translation Memory بهره می‌برند؟

تمام مترجمان (مترجمین اخبار، متون علمی، مقالات، و ...)، ویراستاران، مدیران پروژه و اعضای کنترل کیفیت در شرکت‌های ارائه‌دهندۀ سرویس ترجمه می‌توانند از این ابزارها بهره‌مند شوند. روزنامه‌ها، مجلات، شرکت‌هایی که به شکل روزمره درگیر فرایند ترجمه هستند، مدیران وبسایت‌ها و وبلاگ‌ها و حتی افرادی که تفریحی به کار ترجمه مشغولند می‌توانند از TM استفاده کنند. 

CAT Tool از چه فایل‌هایی پشتیبانی می‌کند؟

ورودی این ابزارها می‌تواند فرمت‌های مختلف داشته باشد. فایل‌های HTML، فایل‌های مجموعۀ آفیس، و فایل‌های PDF (در صورت کیفیت نوشتاری مناسب). طبیعتاً عکس‌ها یا فایل‌های اسکن‌شده را نمی‌توان به عنوان ورودی به این ابزارها داد.