چرا از ابزارهای پشتیبان مترجم (CAT Tools) استفاده کنیم؟

تمام شاخه‌ها، گرایش‌ها و رشته‌ها از کامپیوتر برای تسهیل کارهای خود بهره می‌برند. برای این منظور، نرم‌افزارهای مختلفی تولید شده است. برای نمونه، در علم شیمی می‌توان CrystalMaker را نام برد. در علم طراحی می‌توان از AutoCAD یاد کرد.  نرم‌افزار شناخته شدۀ ADAMS را نیز نیابد از قلم انداخت.

صنعت ترجمه نیز از قافله عقب نمانده است و برای تسهیل کار مترجم نرم‌افزارهای بسیاری را طراحی و تولید کرده است. به این نرم‌افزارها CAT Tool گفته می‌شود. (همانطور که در انتها اشاره خواهد شد، این ابزارها هیچ ارتباطی با ترجمۀ ماشینی ندارند.) 

ابزارهای کمک‌مترجم اشکال گوناگونی دارند. برای نمونه، افزونه‌هایی که اشتباهات ویرایشی و نگارشی متن را اصلاح می‌کنند می‌توانند نوعی CAT tool باشند. علاوه بر آن، کورپس‌ها و دیکشنری‌های آنلاین را نیز شاید بتوان در این دسته جای داد. نوع دیگری از CAT tool‌ها با نام حافظۀ ترجمه (Translation Memory) شناخته می‌شوند. در واقع، زمانی که صحبت از CAT Tools می‌شود عمدتاً منظور «حافظۀ ترجمه» است. در این مقاله نیز، منظور از CAT Tool «حافظۀ ترجمه» است. دلیل اینکه به این ابزارها حافظۀ ترجمه (TM) گفته می‌شود توضیح داده می‌شود.

تعداد این ابزارها بسیار زیاد است. اس دی ال ترادوس و Memo Q صرفاً نام دو مورد از این نرم‌افزارهاست. استفاده از این ابزارها برای مترجمان اجتناب‌ناپذیر است، زیرا، علاوه بر ارائۀ مزایای بیشمار، عدم استفاده از آنها به معنای عقب‌ماندگی در صنعت ترجمه است.

توضیحی مختصر دربارۀ مکانیسم کار ابزارهای کمک مترجم:

ابتدا باید فایل خود را در اختیار این ابزارها قرار دهیم. فرض می‌کنیم فایل Word زیر را در اختیار داریم و می‌خواهیم محتویات آن را ترجمه کنیم.

وظیفۀ نرم‌افزار این است که جمله‌ها را درون کادرهایی که به آن segment گفته می‌شود قرار دهد (شکل 1). در شکل زیرچند segment تشکیل شده است، و ترجمه هر کدام از جمله‌ها باید روبروی آن‌ها درج شود. هر segment نمایندۀ یک جمله است.

 در مرحلۀ بعد، مترجم می‌تواند ترجمۀ هر کدام از جمله‌ها را در segment‌های بالا درج کند (شکل 2).

در عکس بالا، روبروی هر segment ترجمۀ آن درج شده است. همانطور که مشاهده می‌شود. نرم‌افزار زیر اشتباهات املایی خط قرمز کشیده است.

در انتها، می‌توان از پروژۀ ترجمه شده یک خروجی تهیه کرد (World, Power Point, HTML,...). شکل زیر خروجی تهیه‌شده بوسیلۀ نرم‌افزار را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود، فرمت فایل ترجمه شده دقیقاً مشابه با فرمت فایل مبدأ است.

 همانطور که دیدیم، در این ابزارها ترجمه توسط انسان انجام می‌شود. در این شیوه، تمام جمله‌ها و ترجمۀ آنها در حافظۀ نرم‌افزار ذخیره می‌شوند و اگر در آینده (دور یا نزدیک) به جمله‌ای مشابه برخوردیم، خود نرم‌افزار به شکل اتوماتیک جمله یا عبارت را برای ما ترجمه می‌کند. به این ترتیب، از دوباره‌کاری اجتناب می‌شود. به همین دلیل به ابزارهایی مانند SDL Trados و MemoQ "حافظۀ ترجمه" گفته می‌شود. 

چرا از ابزارهای پشتیبان مترجم (CAT Tools) استفاده کنیم؟

1. در بازۀ زمانی کوتاه‌تر کار بیشتری انجام می‌شود. 

به عنوان نمونه، اگر پروژۀ شما تعداد زیادی جملۀ تکراری، عنوان تکراری، عدد، تاریخ، آدرس سایت، و غیره داشته باشد، نرم‌افزار به صورت اتوماتیک آنها را تایپ یا ترجمه می‌کند (به این عمل Insert کردن گفته می‌شود). بنابراین، همانطور که اشاره شد، در وقت و انرژی صرفه‌جویی می‌شود. 

2. ویرایش کردن جملات آسان‌تر است.

در این نرم‌افزارها، همانطور که در شکل دیده می‌شود، ترجمۀ هر جمله در کادر روبروی آن درج می‌شود. یعنی، جملۀ مبدا و مقصد در کنار هم قرار دارند. بدین ترتیب، ترجمۀ هیچ جمله‌ای از قلم نمی‌افتد (یکی از مشکلات همیشگی کارهای ترجمه شده). اگر مترجم متوجه ترجمه نشدن جمله نشود، خود نرم‌افزار به وی اخطار می‌دهد. علاوه بر این، زمانی که جملۀ مبدا و مقصد روبروی هم هستند، ویرایش و بازخوانی آنها کم‌دردسرتر است و وقت و انرژی کمتری نیاز دارد.

3. نیازی به ویرایش جداول و عکس‌ها نیست.

اگر کیفیت فایل مبدا مناسب باشد، نرم‌افزار به شکل اتوماتیک محتویات جداول و عکس‌ها را در segment‌های مجزا در اختیار شما قرار می‌دهد. تنها کاری که مترجم انجام می‌دهد، ترجمۀ آنهاست. خود نرم‌افزار طراحی مجدد و ویرایش جداول، عکس‌ها، و نمودارها را برعهده می‌گیرد. 

4. جستجو کردن خودکار آرشیو مترجم.

معمولاً هنگام ترجمه به جمله‌ها و عباراتی برمی‌خوریم که قبلاً، در پروژه‌های گذشته، آنها را ترجمه کرده‌ایم. در این مواقع، باید آرشیو خود را جستجو کنیم تا جمله یا عبارت مورد نظر را، به همراه ترجمۀ آن، پیدا کنیم. این کار عملی زمان‌بر است. با وجود این، زمانی که از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنیم، نرم‌افزار به شکل خودکار آرشیو ما را زیر و رو می‌کند و اگر جملۀ مورد نظر و ترجمۀ آن در آرشیو ما موجود باشد، ترجمۀ جمله را در کسری از ثانیه اختیار ما قرار می‌دهد.

5. حفظ کردن فرمت فایل مبدا.

برخی از این نرم‌افزارها فرمت فایل مبدا را به خاطر می‌سپرند (فونت‌ها، بولد بودن جملات، فاصلۀ خطوط تا حاشیه‌ها، پاراگراف‌بندی، محل قرارگیری جداول، شکل‌ها، و نمودارها، و ...). پس از اتمام ترجمه، چنانچه از ترجمه خروجی تهیه کنیم، فرمت فایل مقصد دقیقاً مشابه فرمت فایل مبدا خواهد شد.

6. کار گروهی بر روی یک پروژۀ واحد ساده‌تر خواهد شد.

برخی اوقات ده‌ها نفر باید بر روی یک پروژۀ واحد کار کنند. مدیریت، ترجمه، ویرایش، بازخوانی، و کنترل کیفیت این پروژه‌ها کاری بسیار مشکل است. با کمک این نرم‌افزارها، کار بر روی پروژه‌های بزرگ تا حدی باورنکردنی تسهیل می‌شود.

7. پیدا کردن وجهه‌ای بین‌المللی.

در صنعت بین‌المللی ترجمه، فردی که با این نرم‌افزارها آشنایی نداشته باشد مترجم به حساب نمی‌آید. بنابراین اگر از این فن‌آوری استفاده نمی‌کنیم، معنایش این است که مترجم نیستیم. 

آیا CAT Tools همان ترجمۀ ماشینی (Machine Translation) است؟

 

به هیچ وجه! ترجمۀ ماشینی ترجمه‌ای لفظ به لفظ ارائه می‌دهد که در آن به کانتکست و یا نگارش صحیح هیچ توجهی نمی‌شود. اما نرم‌افزارهای پشتیبان مترجم، همانطور که از نامشان پیداست، به قصد تسهیل ترجمه طراحی شده‌اند. این ابزارها بر خلاف ترجمۀ ماشینی قرار نیست جایگزین انسان شوند. همانطور که AUTO CAT جایگزین طراحان انسانی نشده است. هدف این نرم‌افزارها، افزایش سرعت، کمک به انسجام متن، اجتناب از دوباره‌کاری، ویرایش ساده، کنترل کیفیت آسان، و مواردی از این دست است. 

 

 چه افرادی از Translation Memory بهره می‌برند؟

تمام مترجمان (مترجمین اخبار، متون علمی، مقالات، و ...)، ویراستاران، مدیران پروژه و اعضای کنترل کیفیت در شرکت‌های ارائه‌دهندۀ سرویس ترجمه می‌توانند از این ابزارها بهره‌مند شوند. روزنامه‌ها، مجلات، شرکت‌هایی که به شکل روزمره درگیر فرایند ترجمه هستند، مدیران وبسایت‌ها و وبلاگ‌ها و حتی افرادی که تفریحی به کار ترجمه مشغولند می‌توانند از TM استفاده کنند. 

CAT Tool از چه فایل‌هایی پشتیبانی می‌کند؟

ورودی این ابزارها می‌تواند فرمت‌های مختلف داشته باشد. فایل‌های HTML، فایل‌های مجموعۀ آفیس، و فایل‌های PDF (در صورت کیفیت نوشتاری مناسب). طبیعتاً عکس‌ها یا فایل‌های اسکن‌شده را نمی‌توان به عنوان ورودی به این ابزارها داد.

کار طاقت فرسای مترجم در برابر توقع تمام ناشدنی کارفرما

ساعت های متوالی می بایست پشت لپ تاپ و یا دسک تاپ نِشست و گاهی میلیون ها بار بر کلیدهای کیبورد ضربه زد تا بتوان محصولی به نام ترجمه را با فراز و نشیب های فراوان به کارفرما عرضه کرد. ناگفته نماند که اکثر پروژه های ترجمه دارای محدودیت زمانی بوده و این مساله نیز به سختی های این راه می افزاید. 

در کتاب مترجم شدنْ به قلم داگلاس رابینسون و برگردان رضی خدادادی می خوانیم: «یکی از رایجترین شکوه های مترجمان در برابر درخواست کاملاً منطقیِ به وقت بودن این است که مشتریان غالباً از وقت گیری ترجمه بی خبرند.» 

اما آیا صرفاً از مترجمان انتظار می رود پروژه ای طاقت فرسا را پیش از موعد و با کیفیت بالا تحویل دهند؟ ظاهراً خیر. شاید صاحبان تمامی حِرَف تصدیق کنند که این مشکل گریبان آن ها را نیز گرفته است. در نتیجه نباید این نکته را از نظر دور داشت که دیگرانی نیز هستند که در مشکلات با ما شریکند. 

همۀ ما، در مواجهه با مشاغل گوناگون، زمانی که هزینه ای را پرداخت می کنیم انتظار داریم محصولی باکیفیت، شکیل، درخور، و باسلیقه تحویل بگیریم و مهم تر از همه اینکه محصول مورد نظر می بایست سر وقت به دست ما برسد. این موضوع در مورد تمام کسب و کارها صادق است؛ ترجمه نیز از این قاعده مستثنی نیست. 

بسیاری از مترجمان از توقعات کارفرما نالانند و حس می کنند وی درکی از کار آن ها ندارد. اما مترجم نیز زمانی که در جایگاه کارفرما قرار گیرد برای شاغلین سایر حِرَف خط و نشان خواهد کشید، در نتیجه از اینکه از ما «توقع کارِ سریع و قابل اعتماد دارند» نباید گله مند بود. 

در ادامۀ کتاب مذکور نویسنده توجه ما را به این نکته جلب می کند که «... مترجمان تنها کسانی نیستند که ساعت های متوالی به کار بی جاذبه می پردازند. در واقع، بیشتر کسانی که از مترجم توقع کار سریع و قابل اعتماد دارند خود ساعت ها درگیر کار فرساینده اند.» حرفۀ ترجمه را مقایسه کنید با راننده ای که چندین ساعت می بایست خودروی خود را در گذرگاه های شلوغ هدایت کند، و یا حسابداری که سالهای سال می بایست با اعداد و ارقام کسل کننده کلنجار رود، و یا مهندسان و کارگرانی که ساعت ها محیط سوزان و گوش خراشِ کارگاه و کارخانه را تحمل می کنند، و مانند اینها.

بنابراین، به نظر می رسد مترجمان علاوه بر اینکه از بارِ کاری سنگینْ و توقع تمام ناشدنی کارفرما نباید گله مند باشند، از اینکه حداقل در این دنیای پرتلاطم کاری برای انجام دادن دارند می بایست شکرگزار نیز باشند.